Friday 14 December 2012

TAN I LA ANG U



Mi thil chik mi leh mi thiam tam tak ten an sawi fo tawha, tam tak tan chuan ninawm leh beng  chheng pawh a tling tawh ngei ang, mahse hmasawnna tam tak a awm tawh rual hian in zir ngai leh tih tur hi kan la nei teuh si anih hi maw. Kei mimawl tak hian ka ngaihdan mawl tak  hi khawnge kan thlasik mau puah pui ve leh phawng phawng mai teh ang.

Nikhat chu bank pakhat ah hian ka leng a, ka va thlen lai tak kha an chhun chawlh hun (Lunch Break) lai alo ni a, ka mi dawr duh tak pawh chu thil alo ei mek a, tichuan ka nghak ve fan fan a, darkar chanve vel hnu ah chuan ka biak tum chu a thutna ah chuan thuin kei aia nghak hmasa te chuan an han dawr sang sang a. chutah ka dawr hun a thleng ve ta a, ka thil tih tur te min tih sak lai chuan a phone chu a rawn ri ral ral a,  tichuan leh amah dawrtu  (customer) pawh min ngaihtuah tawh lemlo chuan an inbe ta char char mai a, a thusawi vel hmang atang chuan thu pawimawh tak chu an sawi lo chiang nasa mai si a, ti ti phungleng sawiin an ti ti vel mai maia, a hma lo ding reng tan chuan biak leh chu a inthlahrun awm ngei mai. 

Thil zawh tur tam tak chu ka la nei na a, mahse an inbe tui lai han pawhchah sak ngawt chu ka  inthlahrun mai bakah tih tur dang pawimawh ka la neih nual avang chuan ka chhuah san ta a. ka chhuah pah chuan ka rirlru te tein phone a hman dawn te khan “min lo nghak lawk aw” emaw “ min lo hrethiam lawk” te han ti tal se chuan a zia awm tak pawh a awm tur ani a, mahse eng chen nge an in biak dawn pawh hriat loh nghah reng ringawt chu hna dang min thulh tir dawna ka hriat avangin ka chhuahsan ta zawk a.

 Hemi chungchanga ka sawi duh tak zawk chu hei hi ani, tunhnai kum reilote kal ta vel atang khan Mizoramah hian Company hrang hrang an rawn lut hnem ta hle mai a, tam takah chuan Mizoram pawhin hma kan sawn puiin kan hlawkpui ngei mai. A bik takin thalai lehkhathiam hna neilo ten an hlawkpuia a lawmawm thin hle. Heng Company rawn lut te hi Sumdawnna thil ani deuh vek bawk a, chungte anih avang chuan Mizoram mipui pawhin kan hman chhuah atam rualin Mizoram sorkar ah eng emaw zat chu a lut a, hei pawh hi keini ram la rethei tak tan chuan a lawmawm hrim hrim mai. Mahse heng company a thawk tam tak hian mahni tih tur (Duty) hi an/kan hre tawk lo fo thin.


Tam tak chuan sorkara hnathawk leh officer lian ka ni emaw hi kan inti thin niin a lang, kan hlawh lakna tak pawh hi a dik tak chuan min dawr tute (CUSTOMER) ani tih hi kan hre tawk lo fo mai. Customer awm loin heng company te hi mizoramah hian eng tihna mah an niloa, awm pawh an awm peih kher lo ang. Dawrtu (Customer) an neih avang chauha mizoramah hian  awm anni a. Chung an mahni lo dawrtute lo chhawn tur leh lo buaipuia, an hriat loh te lo hrilfiaha, puih an ngaihna laia lo pui turin thalai te hna an pe ani zawk. Chung customer te tih lungawi chu a thawka te mawhphurna a ni. Mahse tam tak chuan kan lo induh khum a, kan lo be tha peih lo vel emaw, thil dang kan lo tih san vela, kan tana mi pawimawh anni tih hi kan hre lo reng reng. India hnam pa Mahatna Gandhi a chuan (Customer) te pawimawh zia a hria a, “ Min dawrtute hi kan chungah an innghat loa, an chungah kan in nghat zawk” tiin alo sawi hial anih kha. Chuvang chuan ei kan hmuhna chu dawr neitute emaw company niloin Min dawrtute (Customer) te anni tih hi kan hriat nawn fo hi a pawimawh tak zet a ni.

Inti vei tak te, in duh tak te, chapo tak te, zawi tak te, thhinche taktea kan awm hi mi chhawr tute duh dan pawh ani lo hrim hrim ang. Chu ai chuan min dawr tute hmaa in ngaitlawm tak leh zawldawh taka kan awm hian mahni kan inti zahawm a, kan thawhna te kan chawimawia mi zah pawh kan hlawh zawk tih hi hriat fo tur a ni. Mahni nihna hriat loh lutuk hi mawl vang leh chapo vang ani tih hi hre reng ila,  Mipui tana rawngbawl kan ni a, chuvang chuan mahni ina kan mizia ang ang kha kan hnathawhna hmun ah chuan kan chhawm lut vek a rem lova, hlim hmel pu sang mai dawr chu tum ber bur dawr ai chuan a nawm zia kan hre tlang vek awm e, chuvang chuan mahni pawh kan in siamrem ve a pawimawh a, mahni hna kan hriatchian fo hi a pawimawh hle. 

Heng zawng zawng hi kan ti thei dawn lo anih chuan mipui dawra an rawngbawl sak tur hian ka tling tawk em tih hi in ennawn fo ila, kan thei dawn lo anih chuan mahni pawh bang ngam ila, midang hna neilo tam tak te tan hna kian mai zawk ila, mahnina kan thawh theih awm tawk hi zawng mai ila chu chu keimahni tan leh min dawr tute tan pawh a tha zawk ngei ang. Mahni tih theih loh tur tih luih talh tum ai chan mahni tih theih awm tawk zawn hi a fin thlak fo.

 Chutih lai chuan a hotu lam leh a nei tute lam pawh kan in en a tul ve tho mai, kan dawr/company a thawk kan mi chhawrte/ kan naute hi kan bulah hian hlim tak leh nuam ti takin an thawk em, nge hrehawm ti tak leh ban duh reng mahse eng emaw laklawhna vanga kan kianga la awm mai mai anni em tih hi thlir thiam ila, manhni hlawkna duh luat avanga midang hrehawm taka awm tir hi a atthlaka chu mai bakah duhamna a ni, pawisa duh lo mihring kan awm loa, mahse a awm tawka kan thawh thiam erawh angai fo. Fiamthua an sawi ang deuhin Leadership nge kan neiha Kingship zawk tih pawh hi kan in en let ve fo a tul a ni. In lungrual taka hna kan thawh thiam angai a, midang telloin kan awm thei lo tih hi i in hre nawn fo ang u.

Hawh u, mahni hna leh nihna hre chiang ila kan thawhchhan hre chiang turin i in ennawn leh ila, midang te tana biak nuam leh dawr nuam ni turin tan ila ang u.          

KA MUMANG KA LA THEIHNGHILH THEIH LOH CHU



Naupang kum 13 mi vel lek ka la ni, chutih lai chuan ka nu hnathawhna avangin thingtlang khaw pakhat ah ka awm ve thin, {a khaw hming chu sawi lo mai ila} zan khat chu mumang mak tak mai ka nei a, chu ka mumang ah chuan chu kan awm na khua chu thawk leh khat ah hian a rawn thim khup khup mai a, kan in lehlam tlang chu a min dur dur mai a, chutih lai chuan van khi a rawn eng pup pup a, thawkleh khatah tawtawrawt hi a rawn ri vak mai a, chu tawtawrawt an ham rik chu khawvel ah hian a aia ri mawi hi ka la ngaithla ngailo. 

Thawk leh khat ah chu tawtawrawt ri chu a reh thut a, chumi hnu chuan van atang chuan aw fiah em em mai hian ‘ Khawnge I thlarau tawpna tur’ tih hi a rawn sawi a, kei chuan kan in atang chuan ka thlir renga chumi tlang chim dur dur ah chuan mi hi an tla tel khup khup mai a, an te vawng vawng a, mahse an tlakna hmun atang chuan pakhat mah lak chhuahin an awm miah lo. Chu ka mumang ka hmuh avang chuan ka tap chhuak ta hial a, ka nu leh pate chuan min kai tho ta a ni.

                Hetiang ang deuh bawk hian khaw pakhata kan awmna ah mumang ka nei leh bawk, hemi tum hi chuan kum 17 vel ka ni tawh ang.

zan khat ka muhil chu ka mu tui em em mai a, chumi tum ah chuan mumang mak ang reng tak mai ka nei leh ta, hemi tum ka mumang ah hi chuan mihring hi kan zi nuaih nuaih a, mizote chauh hi kan ni lo tawng mak tak takin an tawng nuaih nuaih mai a,  kan zinga mi hi an bo pheuh pheuh a, chutih lai chuan kei chu ka au chhuak thut a. [He ka au chhuak hi ka chhungte pawn an hria ani awm e, a tuka min hrilh leh danin} ‘ Lalpa min hruai ve dawn lo ami?’ ka ti a, chutah chuan {Kei chuan Pathian ka ti maia} Pathian chuan ‘ Hei hi tunlai khawvel hnuhnung ka entirna che  anih hi, hun ka pek che hi a rei tawh dawn lo, hun hmawr ah in ding mek ani’ a ti a. 

Tichuan ka  mumang ram atang chuan ka harh chhuak ta a, chumi tum pawh chuan ka tap chhuak leh hial a, ka harh chhuah meuh chuan ka thlan hian min lo bual huh vek a, chumi tum chuan ka muhil tawh lo. Ka meng tlaivar zak a ni.

                            Awle, he ka thu post hi tam tak tan chuan thu ho leh thu awihawm loh ani mai thei, mahse a tak ani miau si, he ka mumang pahniha ka thil hmuh  te hi tunah hian, bang var hlai tak maia thil lian puia in ziak kan chhiar chian theih ang hian ka mithla ah hian ala cham a, ka thinlung ah hian ala ri nawn fo bawk thin. Kum tam tak ral tawh mahse mak ka tih em avang leh ka la hriat chian em avangin ka han post ve ani e.

MIZORAM HIAN CHHAN TU AVA NGAI EM



He group ah hian thu ngaihnawm leh beng var thlak tak tak kan chhiar tam a,finna leh hriatna pawh a pung nasa hle mai,a ziak tute ka ngaisanga an thiam ka ti hle bawk,mahse ka thil vei ve deuh mai pakhat Mizoram hmangaihna lam hawi ka la hmu lova,a lo awm palh anih chuan a ziaktuin khawngaih takin min ngaidam mawlh rawh se.
                             Khawnge kei mimawl tak hian Mizoram ka hmangaih luat avanga kan politician leh kan officer te ka hmuh dan kan thlasik mau puah pui ve phawng phawng mai teh ang,ka thahnem ngaih luat avanga ka tawngkam alo mawi lo deuh anih pawhin khawngaih takin min ngaidam ang che u.Mizoram hi ka hmangaiha ka ram neih ve chhun anih miau avangin ka thawk theih tek tek chhung hi chuan kan ram tan theihtawp ka chhuah zel dawn.
                               Awle,kan hriat theuh angina Mizoram hi ram upa leh hnam upa tak chu kan la ni lem lo, mahse chu ti chung chung chuan  Pathian khawngaihna a zarah kan ram hian hma a sawn chakin khawvel thiamna sang zel ah hian a chhunga cheng zofate pawh hian hma chu kan sawn chak khawp mai. kan pi leh pute hun laia ka hriat theih chin chin ka han thlir let hian  hmasawnna hian kan ram hi tuam vel mahsela,Pi leh Pute ngaihpawimawh ber thin MIZO NUN ZE MAWI hi a dal ta tulh tulh emaw ni chu aw a tih theih ta. kan pi leh pute kha mi tlawmngai hnam,thian chhan thih ngam,Dam leh tlang khatah, Thih leh ruam khat ah tih thu vuan tute an ni. mahse tunlai kan Mizoram dinhmun thlir hian heng thil hi ava vang ta si em. mi hausa leh mi thil ti thei te an lian tulh tulha mi rethei te kan rethei tawlh anih si hi, heng zawng zawng hi kei chuan kan ram hruaitute thiam loha ka puh lo thei lo. Lehkha thiam hna hmu lo kan tih zawng zawng te pawh hi eng vang nge, kan ram hruaitute leh sorkar officer lian te vang hi ani lovem ni.
                                
                          Kan ram ah hian political party hrang hrang an awm an hming chu sawi vek kher loh pawn kan hre vek awm e.Heng kan political party hrang hrang chhunga kan politician te hian Mizoram hruaitu nih an chak vek tlangpuia mahse  he khawvel eng ka hmuh ve phak chin ah hian hruaitu tlak pakhat mah ka la hmu ve lo, ka thahnem ngaih luat vang amawni teh reng ni. Inthlan a hun dawna an campaign au hla ah chuan hei bak bak chu tih tur khawpin ram tan an theihtawp chhuah an in tiama, chutah mipui ten an chungah rinna nghat takin kan han thlang tling ta chenga, an campaign laia an au hla chu hla tak ani tawh thin. An campaign laia an thu tiam, min thlan tlin chuan chumi khami chu kan ti hlawhtling anga, chuti khati chuan etc.. kan ti anga an tih thin zawng zawng chu thup boin a awma, an laka kan hmuh ve chhun chu party mi leh sate an duh sak tulh tulha mi thiam leh mi thate hna ah la loin an party mi lehsate leh an lam hnai deuh te hna ah an thun ruih ruiha, mahni an in hai vur lian tulh tulha, an taksa a mam tulh tulha an dul a kiar tulh tulh thin, an mahni tih dik loh hre duh miah lo in an hmaa mite sawichhiatna tur ringawt an zawnga, hei chu kan tih dik loh ani tia in siam that ai chuan, sorkar hmasain an lo ti dik lo nasa lutuk tiin anmahni in thiamna an zawng chhena, an mahi thlang tling tu mipuite hian an thil tih dik loh kan hmuiin kan hre ve kiau tho si. central in Mizoram tan pawisa a ngah zia sawi chhen chungin a tak erawh hmuh tur a tlem hle lawi si. Heng ang ho hi kei chuan ka thekhin thiam dan ber chuan nula leh tlangval an in ngaizawnga tlangval chuan nula bulah chuan theihtawp chhuah in a mize chhe lai a thupa, a zu in thin leh a sualna dang zawng zawng a thupa, nula chu an inneih huna a duat tur zia leh a duh a piang a tih hlawhtlin tur zia te thiam takin a thlema, nula chuan rin tlak tak emaw tiin a nei taa, tichuan mipa chuan a tlangval laia a ze thup zawng zawng an rawn chhuah mai chuh nula chu a inchhir ngawih ngawih thin. Chutiang chiah chuan, kei ni mizo mipuite pawh hian thiam taka min thlem tute zia kan han hriat meuh chuan kan inchhir vawng vawng zel anih hi.
            Ramin a mamawh em em mi tha leh mi thiam hi hmuh tur kan officer te zing ah ngei pawh hian an vang ta tulh tulh dawn a ang hle mai, achhan chu mi thiam leh mitha te aia mahni vua leh vang mahni party mi leh sate an tling loh deuh pawha duhsaktu, a hminga pathian ringtu inti si hi kan hruaitute zing ah hian an tam ta  e mai. Nakin lawkah chuan heng mi tling lo tak tak te hi sorkar officer lian an la rawn ni chho anga, an hnaa an luh dan pawh a dik lo na na na chuan an hmaa pawisa lian tham a awm hun ah chuan eiruk bak tih tur an nei lo, chung an pawisa eiruk chu mi rethei leh chanhai leh sorkar hna thawk te ta ani ngei anga, chumi in a hrin chhuah tur chu mi rethei te kan bet tulh tulh anga,sorkar hna thawk ten hlawh lak an harsat tulh tulh bawk ang.aw Mizoram hian chhan tu leh mi dik kan va mamawh ta em.
                       AWle,sawi tak tak dawn ila chuan vawi tam tak sermon thlak na khawp tur hi a awm ang, mahse tun tum atan chuan duh tawk dawn phawt ila,he ka thu ziah phuai luai tak hi khawngaih takin kei aia thu thiam leh mi fing zawkte khan thiam takin han chhunzawm mawlh teh u.
                        
                             Kan pi leh pu, theihtawpa chhuaha ka ram lo humhaltute a zara kan ram neih ve chhun hi hawh u keini thalai te hian duat ila, hei bak ram kan nei lo tih hre rengin a chhe lai siam tha tu nih tumin tan ila zel ang u. Zoram hian chhantu a mamawha a au ruai ruai anih hi.Engtin nge I chhan dawn?.

ASSAM REGIMENT AH HIAN MIZOTE HI KAN MIKHUAL LO 1ST ASSAM REGIMENT LO INDIN TAN DAN



He thu hi ka pu Subedar (retd) Lalthanmawia Sailo (L) pualin ka
han hlan ve e. Heng ka ziah tur tam zawk hi amah ngeiin a dam
laia alo ziah tawh atanga ka lak chhawn ani.

                        Indopui pahnihna (2nd world world) alo chhuah lai khan sihllong ah cabinet meeting june 1940 ah an neia ,chumi tum chuan Sir Muhammad Sadulla (Assam Chief Minister) “Indian Army regular Infantry he province hian nei ve sela a tha ang” tiin rawtna a siama a, a thawhpui te pawhin lungrual takin an remti nghal ani. Assam Governor Sir, Robert Reid-a Viceroy hnehah a rawtna chu Army General Head Quarter hnenah thlen chhawng zel turin lehkha a thawn nghala bawk a, General HQ pawhin chu chu an ngaihtuahin thil tul tak nia ngaiin 1st Battilon Assam Regiment Shillong a din chu rem tiin, 30th jan, 1941 ah chuan Sir Robert Reid-a chu Battallion din tur chuan hriattir a ni ta a.
                 He battalion thar din turh hian Army Head Quarter lamin mifel tawka an ngaih Maj. R.C.  Howman OBE,G.S.O ii General HQ a mi chu an ruat nghala, tin Major Howman hi Burma Rifle ah te pawh lo awm tawh leh Naga Hills expedition 1962-1927 ah te pawh Escort Commanding Officer lo ni tawh thin leh tlangram leh mihring khawsak dan zia pawh hre tak mai ani, April 1941 a  Sihllong a thlen chuan amah (Commandant) leh civil officer dang chu Governor chuan a kawm nghala, he Assam Regiment din tur chunngchanga thil pawihmawh te chu rilru in hawng tak chuan an sawi ho nghala, Governor pawh chuan puih an ngaihna lai apianga pui turin alo tiam nghe nghe ani.

Regiment  ding thar turn ngang an la nih miau avangin an la pachhe ve hle maia, battalion khat sipai awmna tur hmun Barrack an la nei lo chu a mangang thlak  hle mai, Shillong Ellephant Falls a Barrack an sak mek 1st july 1941 a peih an beisei lah chu 1st November hnu chuan harsatna eng eng eamw avangin an peih hman dawn loh thu hriattir an ni bawk si, Regiment lah chu a hun taka din tura tih ani bawk si, chutih lai vel chuan an mangang hle awm e. Chutih lai chuan mifel taima rorum zet mai Second-in-command tura thlan, Maj. W.F Brown  8th Punjab Regiment ami chu a thleng ve leh ta a, hepa hi tunhma lamin 2nd Assam Rifle Sadiya leh Lokra ah te pawh a lo thawk tawh thin.
        Mi rorum tak mai ani a, a taima in a fel hle bawk. He regimenta kal tura an ruat veleh ama private car ah a bungrua te chu load in a awmna hmun atang chuan Shillong chu a pan ta vang vanga, khawlum hnuai ah tuihal riltam em ema kalin , zanah te pawh kawngsir ah a car a nghata a riak mai thin. Rei tak a kal hnu chuan Shillong chu thlengin a thleng atanga minute nga na lek ah an Commandant hnen ah ‘ ‘ Enge tih tur tul leh ruahman chu? ’’  tiin a zawt nghal vat ani awm e. ( tunlai kan Zoram Officer lian tam tak tan hian entawn tlak ava ni teh lul em  )  tichuan fur khaw chhiat hma a temporary lines buatsaih thuai chu thil tul hmasa anih tak avangin , chumi atana thil pawimawh thing leh mau te lei nan Assam Governor  chuan cheng sang  lai a pe a. Hetih lai hian Assam Rifle zawng zawng pawh hi IGP Shillong hnuaia awm vek an ni. IGP pawh hian Assam Rifle Commandant ho hnen ah a tam thei ang ber Assam Regiment lut turin  lehkha a thawn nghe nghe ani. Heng officer hmasa te hi tiang hian an hna chanpual pek an ni.

1.    Maj. R.C. Howman  -  Commandant
2.    Maj. W.F. Brown      -  2 i/c
3.    Capt. Macfarlane       -  Adjutant
4.    Capt. L.S. Davis         - Quarter Master
5.    Capt. AD Cleland       -  A coy Commander
6.    Lt.     M.L. Barua        -  B coy Commender
               
              Officer hmasa te hian 1st Assam Regiment Temporary Lines atan chuan Kenches Trace camp Shhilong an thlanga. IGP in lehkha alo thawn tawh angina Assam Rifle Battlion 1st, 2nd, 3rd , 4th, 5th, atang te in J.C.O leh N.C.O leh Riflemen te tlem tlem kal khawm an ni phawt a, chumi hnu ah A.R Battlion tin atangin Draft an kal zel a, Assam Police Battlion atang te pawhin an kal khawm hlawm.

              Heng zing ah hian Mizoram atang pawhin Mizo tlangval 7 Ngawt mai an chhuk ve a, heng a hnuai ami te hi 1st Assam Regiment a Mizo awm hmasa ber te leh an nihna te ani
                               
Naik   Hrangkunga – Jemadar  ( NB/ Sub)
L/Nk  Pahlira          -  Jemadar  (NB/ sub)
L/Nk lalthanmawia Sailo - subedar
Rfn. Lalnghinglova  -  S.M Hony, Capt
Rfn  Vandailova       -  S.M. Cpat
Rfn  Thangzuala       -  Subedar
Rfn  Pamuma           -  Havider

          Heng mi te hian 29th may 1941 ah Aizawl chhuah sanin 1st june 1st 1941 ah Shillong an thlenga, an thlen thlak hian battalion dang tumah an la thleng lo ani. Heng mizote hi 2nd I/C leh adjutant in motor station ah lo hmuakin Happy Valley ah tuna T. A Bn tih tak ah khuan  an riak a, a tuk ah 38 gurkha rifle Basi line ah attach in an awm a, battalion dang atanga lo kal te pawhin rawn zawm zelin heta tang hian an Camp tur Kanches Trace hmun samfai leh puan in (tent) kaihna tur hmun an siam a, an peih fel hnu chuan Camp ah chuan an phei ta ani.
                             
                      Tichuan a awm chhun te chu  company hnih A leh B coy ah te an in siama. 15th june raising day ceremonial parade turin an in buatsaih ta a. Battlion hrang hrang atanga kal khawm an nih avangin an drill timing a inmil lo hle ani awm e, mahse trained soldier na na na chu ni hnih khat ah an ti ho leh thei ta mai a. Battlion ding tir an nih avangin thuamhnaw (Clothing) lamah harsatna eng emaw chen an tawk a, economic thila an buatsaih, a tul huna kekawrbul anga hak theih, a tul huna kekawr bul anga hak leh mai  theih turin an kekawr te pawh chu buatsaih ani awm e, Istiria nawh mam nalh a har an ti hle. An kamis te pawh Khaki celular a ni a, Police leh Crpf pawh an ang hle, lukhum pawh chhawhchhi buhpawlh (Side Cap) lukhum zum kan tih ang hi a ni. ( an uniform pawh hi tunlai nen chuan a in thlau tawh hle mai.)

                   Hetiang dress hian attestation Parade chu an practice thin a, tichuan 15th june 1941 chu an thleng ta a. Chumi ni chawhma lam chuan  Assam Governor  Sir,  Robert Reid- a kawt ah chhecham an neia, chumi atang chuan 1st Assam Regiment Raising Day chu kumtin 15th june ah hman thin alo ni ta ani.